De Brandaris: een korte geschiedenis
Het ontstaan van de Brandaris
door oud-bewoner Sander Wegereef
“Wie met de auto vanaf de zuidkant onder het Noordzeekanaal doorrijdt, maakt kennis met Zaanstad als een afschrikwekkend betonnen fort. De rij ERA-flats vormt de Maginot-linie, nee, de Berlijnse muur van de Zaanstreek.”
Betonnen Kolossen
De passage uit het intro komt uit het voorwoord van Rob Vreeken in het boek ‘Boven de Zaan’ van fotograaf Karel Tomeï.
Het zegt iets over hoe er tegen de flats werd en wordt aangekeken; lelijke betonnen kolossen, Bijlmerarchitectuur, woonfabrieken … Toch staan de flats model voor een belangrijke periode in de Nederlandse stedenbouw.
Hoogbouw
In het naoorlogse Nederland was de woningnood een groot probleem. De oplossing werd gevonden in het bouwen van flatgebouwen. Ook in Zaandam werden grote nieuwe woonwijken aangelegd: Poelenburg, Peldersveld en Kogerveld.
De eerste flats werden portiek-etagewoningen in drie of vier woonlagen. De échte hoogbouw verscheen eind jaren zestig. Het werden de veertien verdiepingen tellende ERA-flats in Peldersveld: Brandaris, Pharus, Perim, Noordwachter en IJdoorn.
'
In het naoorlogse Nederland was de woningnood een groot probleem'
ERA: Van Eesteren Rationele Aanpak
Geestelijk vader van de flats is architect en stedenbouwkundige Cornelis van Eesteren. De letters ERA staan voor Van Eesteren Rationele Aanpak. En rationeel was het.
Tijdens de wederopbouw werkte men vanuit het idee van de functionele stad. Daarin was de scheiding tussen wonen, verkeer, werk, recreatie en natuur optimaal geregeld.
Kinderwagenafstand
Veel van Van Eesterens ideeën ontstonden aan de hand van berekeningen, zoals bijvoorbeeld de ideale afstanden tussen wonen en winkels.
Ook bedacht hij de optimale ‘kinderwagenafstand’: elke moeder moest binnen een paar minuten met haar baby naar een plantsoen kunnen lopen om van zon en buitenlucht te genieten.
Geen prefab maar beton gieten
ERA ontwikkelde een nieuw bouwsysteem. Daarmee zijn sinds midden jaren 60 door het hele land duizenden woningen gebouwd: de zogenaamde ERA-flatwoningen. Andere industriële bouwers kozen voor prefab-elementen. Maar daar was zwaar transport voor nodig.
ERA koos daarentegen voor ‘een fabriek op het werk’. Met behulp van een zelfontwikkelde mal kon in hoog tempo een woongebouw uit de grond worden gestampt.
Over de schrijver en het boek
Promotiefilmpje bijlmerflats 1968
'
De Berlijnse muur van de Zaanstreek'
De schrijver van dit artikel, Sander Wegereef is sinds maart 2017 informatiespecialist bij het Scheepvaartmuseum in Amsterdam. Ook heeft hij 6 jaar bij het Gemeentearchief Zaanstad gewerkt. Tot zijn 10e heeft hij in de Brandaris gewoond.
De samensteller van het fotoboek 'Boven de Zaan, Karel Tomei, is luchtfotograaf. Hij fotografeerde dit gebied in vogelvlucht, schuin van boven en geeft daarmee een impressie van zowel de stedelijke als landschappelijke kant van de Zaanstreek.